The Flickr Postiljon Image Generatr

Autor: Ilja Matusihis

Autor: Ilja Matusihis

Autor: Ilja Matusihis

Jan Cupido (1894-1973) was de laatste postiljon. Hij kwam als 4-jarige jongen met zijn ouders van Terschelling naar Vlieland. Als 1 1-jarige ging hij al naar zee en voer later in Amsterdam op de pont over het IJ. Het verlangen naar Vlieland werd groot en dus terug.

Gelukkig wilde K.H. Sieben zijn in 1920 aflopend contract niet verlengen en kreeg Cupido de kans zich, via inschrijving, in het Posthuis te vestigen als postiljon op de Hors. Iedere dag hetzij te paard hetzij met de postkar ging hij de Hors op en heel vaak tot het uiterste puntje. Met de kar ging hij alleen als er passagiers waren.

Eigenlijk bood de postkar slechts plaats voor één passagier maar een tweede was wel bereid met een slechte plaats genoegen te nemen. Dat betekende een extraatje. Daarom zal hij niet gauw iemand geweigerd hebben. Hij mocht evenals de postschipper voor eigen rekening passagiers meenemen als het geen nadeel voor de Posterijen meebracht.

Er was dus geen vervoersplicht, geen openbaar vervoer. Wel vreemd, omdat de gemeenten Texel en Vlieland, maar ook de provincie (toen nog Noord-Holland) moeite hadden met de opheffing van de verbinding.

In geval van meerdere passagiers nam hij een andere wagen die ook te pas kwam als er wat te jutten viel. Dat was een bron van niet te schatten waarde. Afhankelijk van het tij en de plaats waar de postschipper aankwam reed hij vaak langs het Noordzeestrand, dat dan beter berijdbaar was en het stuk van het strand door de duinen naar het Posthuis was niet groot.

Ook hier lijkt het met mooi weer een pleziertochtje, maar tijdens de herfst- en wintermaanden was dat wel anders. Echter, soms was het wachten bij kou, mist of regen en dan daalde het gevoel van “het heerlijke vrije leven daar” tot het nulpunt. Vooral mist was een vijand. Hij had evenals de schipper een hoorn om elkaar via signalen te bereiken. Verdwalen is daar overdag en zonder mist zelfs mogelijk. Bij dikke mist verlies je je oriënteringsvermogen en wanneer moet je van de waterkant richting Posthuis?.

Dit probleem kwam Cupido natuurlijk vele keren tegen en dan moest hij de teugels vieren en het paard laten gaan. Het was hem al eerder overkomen, dat hij het beter meende te weten dan het paard, maar die bleek meer gevoel voor de goede richting te hebben.

Foto uit de collectie van Cees Jan de Jong / familiealbum Anna Cupido en Piet de Jong.

Jan Cupido gezeten op zijn witte paard.
Hij draagt geen uniform maar wel een pet van de Posterijen namelijk een oud-marinemodel, voorzien van een gouden galon.
Het frontinsigne ontbreekt.
Links op zijn colbertjas is een geelkoperen uniformplaat van 1878 bevestigd.
Op zijn rug een zak waarin de te vervoeren poststukken werden opgeborgen.

Foto uit de collectie van Cees Jan de Jong / familiealbum Anna Cupido en Piet de Jong.

Postvlet tegen de Vliehors

Derde van links, Jan Cupido.

Met de postvlet werd de post afkomstig van-, en bestemd voor Vlieland en Terschelling overgebracht naar Texel en verder naar Noord-Holland.
Vlieland en Terschelling behoorde tot 1942 bij de provincie Noord-Holland, en de hogere bestuurslaag was gezeteld in Hoorn.

Ooit is er ook een Bruintje postschipper geweest tussen Texel en Vlieland.
Cornelis Dirksz de Bruijn genoemd, geboren op donderdag 10 november 1804 te Oost-Vlieland, overleden op donderdag 22 januari 1868 op Vlieland. Hij was getrouwd met Gerritje Klaasdr Lariby op donderdag 25 mei 1828 te Oost-Vlieland. Het paar kreeg 9 kinderen.
Cornelis Dirksz Bruin was postschipper en later postmeester op het Posthuis te Vlieland.

Cornelis Dirkz de Bruijn en ik hebben een gezamenlijke voorvader.
De vader van Cornelis Dirkz de Bruijn was Dirk Jacobszn de Bruijn, geboren in het jaar 1765 op Vlieland.
Dirk Jacobszn de Bruijn is mijn oudovergrootvader, een voorvader van 8 generaties terug.

In het boekje De Post-, Telegraaf- en Telefoonhistorie van het eiland Vlieland door Nan Huijsman staat het volgende geschreven;

Opvolgers van Douwe Nettes Visser waren D. Douwes Visser (1804-1840) en Cornelis de Bruijn.
Na het overlijden van D. Douwes Visser in 1840 kreeg Cornelis de Bruijn ingaande 1 juli 1840 een nieuw contract voor twee jaar tegen fl. 1300,- per jaar onder de verplichting gedurende de contractduur, aan de weduwe Visser jaarlijks fl. 300,- te betalen.
Zij overleed in 1847.
Een aannemer was een zelfstandige en had dus geen pensioenrechten.
Door een opvolger tot een dergelijke vergoeding te verplichten werd toch enige hulp geboden.
Cornelis de Bruijn bleef nog postschipper tot 1857.
Toen werd noodgedwongen de dienst gewijzigd in ’t Eijerland – Vliehors en werd de te De Cocksdorp wonende Jacob Buijs de postschipper.

Schipper de Bruijn deed zijn werk niet altijd na behoren, er kwamen klachten. In het eerder genoemde boek wordt daarover het volgende geschreven;

Het was de directeur van het postkantoor Den Helder in 1844 opgevallen, dat de Post van Terschelling en Vlieland zo lang achterwege bleef. Er was ijsgang, maar de Texelse postschippers hielden de dienst op Den Helder nog dagelijks gaande zon nodig met de ijsvlet zij het dan niet zonder gevaar, moeite en kosten.
Hij kreeg schriftelijke klachten van inwoners van Texel en Vlieland over de postschipper de Bruijn.
De postdirecteur schreef hem en de postcommiezen van Texel, Vlieland en Terschelling, dat hij zich schuldig zou maken aan nalatigheid en willekeur. Volgens de klachten, afkomstig van schippers en passagiers, waren ongeveer 14 tor 20 personen heen en terug van het Eijerland naar Vlieland over gestoken tijdens de dagen dat hij geen dienst had gedaan. Als hij weer niet overvoer zou de postdirecteur een nauwkeurig onderzoek instellen en bij de minste schijn van kwade wil, luijheid of nalatigheid alle klachten aan de minister door geven.

Uitvoering van de dienst liet te wensen over dus werd het contract met de Bruijn per 1 januari 1857 niet verlengd; de Bruijn zou wel in het Posthuis moeten blijven wonen zonder betaling van huur onder verplichting onderdak te verlenen aan de postiljon en paard of de voetbode; het Posthuis diende ook tot inwoning of herberg van de aannemers van werken, het overbrengen van boodschappen, de strandvonderij en een enkele keer een reiziger zouden hem met zijn oppassende vrouw en kinderen meer bestaansmogelijkheid bieden dan een kleine uitkering, die tot aan toe aan een opvolger werd opgelegd.

De nieuwe postschipper werd Jacob Buis wonende te De Cocksdorp Texel.

Het einde van een historisch belangrijke postverbinding

Was het in de jaren 1917, 1920 en in 1922 niet of net niet tot opheffing gekomen, in december 1926 werd tot opheffing besloten. Het overlijden van de postschipper Jan Buijs in december 1926 was voor de Posterijen mede aanleiding
de minister van Waterstaat te verzoeken met de opheffing akkoord te gaan.
Het ging slechts om vervoer van gemiddeld 7 brieven of briefkaarten en 15 andere stukken in beide richtingen.
Er werd definitief besloten tot opheffing per 31 maart 1927 en tot die tijd werd Joh. Zuidema te De Cocksdorp met uitvoering van de dienst belast.
Verzoeken van de gemeente Vlieland en van de Vereniging
"Vlielands Belang" in januari/februari 1927 aan de minister om de verbinding niet op te heffen mochten niet baten. De laatste dienst vond plaats op 31 maart 1927 en daarmee was een einde gekomen aan een historisch belangrijke
postverbinding van 1778 tot 1927.

Met de opheffing van de "Vlie-Post" verloor het Posthuis wel de post-functie, maar niet de naam. Het was eigendom van het Staatsbedrijf der Posterijen en Telegrafie en het werd in 1927 bewoond door de postiljon Jan Cupido. Hij werd boer en pachtte reeds grasland en duingrond van het Staatsbosbeheer dat toen ook het Posthuis aankocht.
Jan Cupido (1894-1973) was de laatste postiljon. Hij kwam als 4-jarige jongen met zijn ouders van Terschelling naar Vlieland. Als 11 - jarige ging hij al naar zee en voer later in Amsterdam op de pont over het IJ. Het verlangen naar Vlieland werd groot en dus terug.

Gelukkig wilde K.H. Sieben zijn in 1920 aflopend contract niet verlengen en kreeg Cupido de kans zich, via inschrijving, in het Posthuis te vestigen als postiljon op de Hors.
Iedere dag hetzij te paard hetzij met de postkar ging hij de Hors op en heel vaak tot het uiterste puntje. Met de kar ging hij alleen als er passagiers waren. Eigenlijk bood de postkar slechts plaats voor één passagier maar een tweede was wel bereid met een slechte plaats genoegen te nemen. Dat betekende een extraatje.

Daarom zal hij niet gauw iemand geweigerd hebben. Hij mocht evenals de postschipper voor eigen rekening passagiers meenemen als het geen nadeel voor de Posterijen meebracht. Er was dus geen vervoersplicht, geen openbaar
vervoer. Wel vreemd, omdat de gemeenten Texel en Vlieland, maar ook de provincie (toen nog Noord-Holland) moeite hadden met de opheffing van de verbinding. In geval van meerdere passagiers nam hij een andere wagen die ook te pas kwam als er wat te jutten viel.

Dat was een bron van niet te schatten waarde. Afhankelijk van bet tij en de plaats waar de postschipper aankwam reed bij vaak langs bet Noordzeestrand, dat dan beter berijdbaar was en bet stuk van het strand door de duinen naar het Postbuis was niet groot.
Ook hier lijkt bet met mooi weer een pleziertochtje, maar tijdens de herfst- en wintermaanden was dat wel anders. Echter, soms was het wachten bij kou, mist of regen en dan daalde het gevoel van "het heerlijke vrije leven daar" tot het nulpunt. Vooral mist was een vijand. Hij had evenals de schipper een hoorn om elkaar via signalen te bereiken.
Verdwalen is daar overdag en zonder mist zelfs mogelijk. Bij dikke mist verlies je je oriëntatievermogen en wanneer moet je van de waterkant richting Posthuis ?
Dit probleem kwam Cupido natuurlijk vele keren tegen en dan moest bij de teugels vieren en bet paard laten gaan. Het was hem al eerder overkomen, dat hij beter meende te weten dan bet paard, maar die bleek meer gevoel voor goede richting te hebben.

De archiefstukken m.b.t. de "Vlie-Post" vertellen niets over de nautische omstandigheden in het Eierlandse Gat. Niet zo vreemd, want de functionarissen die het regelden en er over schreven maakten de overtocht zelden en zeker niet bij slecht weer. Geen beoordeling dus van het zeegat.
Toch lijkt het mij nuttig de lezer ook hieromtrent te informeren tot meer begrip van en meer waardering voor de postschippers. Ik laat hiervoor gaarne aan het woord de Vlielander Ton F.J. Pronker, auteur van boeken over de
zeilvaart en met loodsen als voorvaderen.

Het Eierlandsche Gat

Al waren de stroomgeulen in het Eierlandsche Gat in de betreffende tijd wellicht wat smaller en de stroom wat minder krachtig dat neemt niet weg dat het bepaald niet een gemakkelijk zeegat was.
Hoog- en laagwater maakte voor de postvlet al een verschil in de te overbruggen afstand; met springtij toch altijd 4 tot 5 dagen per maand.
De stroomsnelheid en -richting van het dwars op de route staande tij varieert vier maal per etmaal van 0 tot 2 knoop (bij springtij nog wat meer) en dat kan, zeker bij weinig wind, de overtocht met meerdere uren vertragen. Wel is de oversteekplaats bij de heersende Z. W wind redelijk beschut tegen oplopende zeeën door de Texelse wal, maar is het dan in de richting Texel wel in de wind opkruisen. Bij winden tussen W en NO. loopt er in het Eierlandsche Gat vanuit de Noord Zee altijd een behoorlijke deining binnen die bij toenemende wind al gauw in grondzeeën resulteert, die voor zo’n klein vletje de overtocht riskant of onmogelijk maken.

Als het niet te bar is, dan kon men door de route wat meer naar het zuiden te verleggen, nog wel wat langer doorgaan, maar dat maakte de overtochttijd wel weer langer. Dan nog de (bijna) windstille dagen of als een zwakke wind en de stroomrichting elkaar tegenwerkten is het met één man aan de riemen in die voor onze begrippen toch vrij zware en lompe vlet, een langdurige krachtsinspanning. Tenslotte zijn daar in de winter nog de korte dagen met daglicht, waar wind en tij geen rekening mee houden maar de schipper wel.

En dan hebben we het nog niet gehad over de tocht van de postrijder/loper over de Vliehors, die bij slecht weer ook meer tijd dan ingecalculeerd zal hebben gekost. Het gaat me te ver, hoewel het wel mogelijk zou zijn, om statistisch te bepalen hoe vaak de omstandigheden gunstig en ongunstig waren. Maar het kan niet anders of de schipper van de postvlet zal vrij wat dagen per jaar van de overtocht hebben moeten afzien en op andere dagen zijn tijdstip van overtocht aan het dagelijks wisselende getij hebben moeten aanpassen.
De bij het manuscript getoonde fotootjes van de postvlet op het puntje van de Vliehors-bij-mooi-weer zijn bepaald niet representatief voor de doorsnee omstandigheden daar. De conclusie moet dan zijn dat de punctualiteit die de postautoriteiten (waarvan er wel nooit één zelf het
Eierlandsche Gat zal hebben overgeroeid) nastreefden, resp. van de mensen verlangden, van weinig realisme getuigden.

Enerzijds spreken de door Huijsman verzamelde archiefstukken van voortdurende moeilijkheden om de dienst punctueel te handhaven, terwijl daarentegen andere documenten toch een redelijk frequente handhaving van de dienst suggereren.
Was het wellicht zo dat dikwijls vertragingen door hen die de dienst van dichtbij en met begrip volgden, tegenover de "hogere" autoriteiten (die dan die statistieken van overtochtstijden opstelden) met de mantel der onwetendheid werden bedekt?
Tenslotte was het bij de gemelde, soms geringe, aantallen poststukken voor de hand liggend, dat men de verzending wel aan te verwachten weersomstandigheden aanpaste; en dat kwam dan niet als vertraging in de gegevens.
Hoe de werkelijkheid ook is geweest, men kan niet anders dan de grootste bewondering hebben voor de wijze waarop mannen van staal, in een vlet van hout, eeuwenlang dat Eierlandsche Gat hebben getrotseerd om brieven over te brengen, waarvan de inhoud ook niet altijd het belang van de
inspanning waard zal zijn geweest.

Foto uit de collectie van Cees Jan de Jong / familiealbum Anna Cupido en Piet de Jong.

The staircase and façade of an Amsterdam hotel inspired me to create this epic circular edit. The classical rock song by Led Zeppelin provided the title.

Hotel-restaurant Posthuys.
Postweg, Vlieland island, The Netherlands.

Hotel-restaurant Posthuys is de historische verblijfplaats van Vlielands laatste postiljon te paard.

Jämtlands Bryggeri Postiljon. Modelled on Fullers ESB, but now designated "SPA" it seems. Not quite the heft I remember, but a good deal nearer the old standard than some of my recent tastings of current offerings.

IMG_2885

Mijn eigen Tussen Kunst & Kitsch-moment. Vanmiddag in Bilthoven en dan stap ik altijd even bij Emmaus binnen. Stuitte op zo op 't oog sterk verwaarloosde prent van de Dom. Ach, zegt Bart van Emmaus, 7 euro is wel wat veel, geef maar vijf. Kom ik thuis, zie de signatuur, google wat. Ja hoor Marius Janssen (Den Haag 1885-Rotterdam 1957). Doet prijzen voor zijn etsen variërend van 40 tot 150 Euro, nou dat belooft nog wat...niet dat ik 'm verkoop hoor, spaar Dommetjes

Rådmansgatan, Malmö.

Westerpark, Amsterdam
(06-03-2013)

SE-ZKY.

Post-Oskar Johansson i tjänst på sin HD (1920-tal). Adelsö.