Dywedir mai yma y ganed Llywelyn ap Iorwerth, ond ymddengys nad dyma safle'r castell gwreiddiol. Mae'r dystiolaeth gynharaf i'r castell fel y mae yn dyddio o'r 13eg ganrif. saif mewn man strategol bwysig, oherwydd mae'n amddiffyn y ffordd i mewn i Wynedd o'r dwyrain ac o gyfeiriad Conwy.
Byddai'r castell yn cael ei ddefnyddio gan ŵyr Llywelyn, Llywelyn ap Gruffydd, Llywelyn ein Llyw Olaf. O bryd i'w gilydd cynhelid llys y tywysogl yno.
Cipiwyd y castell ar 18 Ionawr 1283a nodai hynny drobwynt yn ymgyrch Edward I i feddiannu ac i ormesu Cymru.
♖⋮♖⋮♖⋮♖
Hervez kont e voe ganet ar priñs Llywelyn ap Iorwerth er c'hastell-mañ. Krediñ a c'haller ne oa ket ar c'hastell orin dres el lec’h-mañ avat. An testeni koshañ d’ar c’hastell evel m’emañ hiziv a zeu eus an 13vet kantved. Ul lec’hienn a bouez eo, mat eveit difenn Gwynedd eus ar reter hag eus tu Conwy.
Implijet eo bet ar c'hastell gant mab-bihan Llywelyn, Llywelyn ap Gruffydd, Llywelyn ein Llyw Olaf (Hor Priñs Diwezhañ). Ur wechik an amzer e veze dalc’het al lez eno.
Ar c;hastell a oa bet paket d’an 18 a viz Genver 1283 hag an darvoud-se a roas lañs da stourm Edward I a-enep Kembre.
♖⋮♖⋮♖⋮♖
Deirtear gur rugadh Llywelyn ap Iorwerth sa chaisleán seo, ach dealraíonn sé go raibh an foirgneamh ag an am sin ar shuíomh eile. Is ón 13ú haois an fhianaise is sine den chaisleán mar atá sé anois. Bhí tábhacht straitéiseach ag baint leis an suíomh. Bhí sé maith chun Gwynedd a chosaint ón oirthear agus ó threo Chonwy.
Bhain Llywelyn ap Gruffudd, Prionsa Deireanach na Breataine Bige, úsáid as Dolwyddelan. Ó am go chéile bhíodh cúirt ar siúl ann
Tógadh an caisleán ar an 18 Eanáir 1283, imeacht a bhí ina bhuaicphointe i bhfeachtas Éadbhard I chun an Bhreatain Bheag a rialú.
♖⋮♖⋮♖⋮♖
It is said that Llywelyn ap Iorwerth was born at this castle, but it appears that the building at that time was on a different site. The oldest evidence of the castle as it is now comes from the 13th century. It was built at a strategically significant spot, so it could defend Gwynedd from the east as well as from the direction of Conwy.
Dolwyddelan was used by Llywelyn ap Gruffudd, the last Prince of Wales before the English stole the title for their own people. Occasionally court would be held there.
The castle was taken on 18 January 1283, an event which marked a turning point in Edward I’s campaign to occupy and rule Wales.